Το Πατριαρχείο της Μόσχας έχει ξεκινήσει ένα σχίσμα στο εσωτερικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας και κάνει ό,τι μπορεί για να εμβαθύνει και να διαιωνίσει αυτή τη διαίρεση.
Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής είναι ένα από τα πέντε αρχαία και αρχικά Πατριαρχεία της Εκκλησίας- στη σύγχρονη εποχή, εκπληρώνει την εντολή του Κυρίου Ιησού Χριστού να «κάνετε μαθητές όλα τα έθνη» (Ματθαίος 28: 19) ιδρύοντας αρχιεπισκοπές και επισκοπές σε χώρες όπως η Αγκόλα, η Μποτσουάνα, το Καμερούν, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Δημοκρατία του Κονγκό, η Γκαμπόν, η Γκάνα, η Γουινέα, η Κένυα, η Μαδαγασκάρη, η Νιγηρία, η Νότια Αφρική, η Τανζανία, η Τυνησία, η Ζάμπια και η Ζιμπάμπουε.
Η ανιδιοτελής και ακούραστη ιεραποστολική δραστηριότητα του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας έχει αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις- τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, μία από τις σημαντικότερες από αυτές τις προκλήσεις προέρχεται από μια απροσδόκητη πλευρά. Το Πατριαρχείο της Μόσχας, ενεργώντας για άλλη μια φορά ως βραχίονας της παγκόσμιας γεωπολιτικής ατζέντας της Ρωσίας, ξεκίνησε τη δική του δραστηριότητα στην Αφρική, παραβιάζοντας σαφώς την κανονική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής.
Το Πατριαρχείο της Μόσχας έχει αναλάβει αυτές τις διχαστικές ενέργειες σε ένα αντιχριστιανικό πνεύμα εκδίκησης. Στις 8 Νοεμβρίου 2019, ο Μακαριώτατος Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ. Θεόδωρος Β΄ κατέστησε το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας τη δεύτερη Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία που αναγνώρισε την Αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Έξι εβδομάδες αργότερα, στις 27 Δεκεμβρίου 2019, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία διέκοψε επίσημα την κοινωνία με το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής.
Η Ρωσική Εκκλησία επιδείνωσε ακόμη περισσότερο την κατάσταση αυτή στις 29 Δεκεμβρίου 2021, όταν η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ίδρυσε την Πατριαρχική Εξαρχία της Αφρικής, την Εξαρχία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αφρική. Το σύνολο της Αφρικής αποτελεί την κανονική επικράτεια του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής. Η ίδρυση Πατριαρχικής Εξαρχίας στην Αφρική από το Πατριαρχείο Μόσχας ήταν μια παράνομη εισβολή σε έδαφος που υπάγεται στη δικαιοδοσία του Μακαριωτάτου Πατριάρχου Θεοδώρου.
Ο Πατριάρχης Θεόδωρος μίλησε έντονα εναντίον αυτής της εισβολής. Σε εγκύκλιο που εκδόθηκε στις 9 Μαΐου 2022, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας κατήγγειλε την «αντικανονική, μη αδελφική, ανιστόρητη και εκδικητική προσπάθεια της Ρωσικής Εκκλησίας στην Αφρική να εισβάλει στην κανονική δικαιοδοσία του αρχαίου Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, μετά την αναγνώριση από τον Μακαριώτατο Προκαθήμενο, Πάπα και Πατριάρχη Μακαριώτατο Θεόδωρο Β΄ της Αυτοκεφαλίας που παραχωρήθηκε κανονικά στην τοπική Εκκλησία της Ουκρανίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μέσω οικονομικού δελεασμού των ντόπιων ιερέων.»
Λόγω των προσπαθειών του για την υπεράσπιση της θρησκευτικής ελευθερίας και τη διατήρηση της κανονικής τάξης της Εκκλησίας, ο Μακαριώτατος Πατριάρχης Θεόδωρος έλαβε το βραβείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Αθηναγόρας στη Νέα Υόρκη στις 8 Οκτωβρίου 2022. Σε μήνυμά του προς τιμήν της περίστασης, ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος δήλωσε: «Είναι άξιο και σωστό που το Τάγμα του Αγίου Ανδρέα απονέμει το Βραβείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Αθηναγόρας του 2022 στον Μακαριώτατο Θεόδωρο, Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής, προς τιμήν της μεγάλης προσφοράς του στην Εκκλησία και την ανθρωπότητα, καθώς και των προσπαθειών του για την υποστήριξη του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας στην Αφρική, τη μεγάλη ήπειρο στην οποία, όπως λέει ο Μακαριώτατος αδελφός μας, «ανήκει το μέλλον»».
Δύο ημέρες μετά την παραλαβή του Βραβείου αυτού, ο Μακαριώτατος ενημέρωσε τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, ο οποίος ήταν ο ίδιος αποδέκτης του Βραβείου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Αθηναγόρας το 2015, σχετικά με την αντικανονική εισβολή της Ρωσίας στην Αφρική. Ο Μακαριώτατος δήλωσε: «Είχα την ευκαιρία να συζητήσω όχι μόνο την εισβολή στην Ουκρανία, αλλά και την «εισβολή» μιας άλλης Εκκλησίας στο δικό μου Πατριαρχείο».
Ο ρωσικός τυχοδιωκτισμός στην Αφρική συνεχίστηκε, καθώς στις 11 Οκτωβρίου 2023, το Πατριαρχείο Μόσχας διόρισε έναν από τους ιεράρχες του ως Πατριαρχικό Έξαρχο στην Αφρική, ιδρύοντας γραφεία γι’ αυτόν στο Κάιρο και ξεκινώντας επιχειρήσεις σε όλη την αφρικανική ήπειρο.
Ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει μιλήσει έντονα και επανειλημμένα εναντίον αυτών των παράνομων πράξεων. Στις 30 Ιουλίου 2024, έγραψε στον Μακαριώτατο Πατριάρχη Θεόδωρο, καταγγέλλοντας τις ενέργειες του Πατριαρχείου Μόσχας στην Αφρική και τονίζοντας ότι οι Ρώσοι ιεράρχες θα είναι υπόλογοι ενώπιον του Θεού για τη ζημιά που έκαναν στην ενότητα της Εκκλησίας.
«Δεν υπακούουν στον ταπεινό Χριστό, αλλά στον ισχυρό χρυσό. Δηλώνουν ξεδιάντροπα ότι είναι πρώτα Ρώσοι και μετά Ορθόδοξοι».
Στις 31 Αυγούστου 2024, ο Μακαριώτατος Θεόδωρος Β’ απηύθυνε επιστολή προς τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τους Ιεράρχες του Οικουμενικού Θρόνου, εκφράζοντας τη συνεχή ανησυχία του για τις ενέργειες της Ρωσίας εντός της κανονικής επικράτειας του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής.
Οι ενέργειες της Ρωσίας, δήλωσε ο Μακαριώτατος, απειλούν την ενότητα της Εκκλησίας και είναι «εντελώς άδικες, αντιαδελφικές, αντιεκκλησιαστικές και αντικανονικές». Ο εν λόγω Ιεράρχης φέρεται να έχει εγκατασταθεί παράνομα στο Κάιρο, εντός της δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, και να έχει αρχίσει να δραστηριοποιείται σε όλη την Αφρική. Ο Μακαριώτατος εξέφρασε την απογοήτευσή του για την «εκκωφαντική σιωπή» άλλων Προκαθημένων της Ορθόδοξης Εκκλησίας (με την αξιοσημείωτη εξαίρεση του Παναγιωτάτου) σχετικά με τις ενέργειες της Ρωσίας στην Αφρική, ρωτώντας τι θα μπορούσε να δικαιολογήσει την «απαράδεκτη, άδικη και ανίερη σιωπή» τους.
Ο Μακαριώτατος προέτρεψε τους Ιεράρχες του Οικουμενικού Πατριαρχείου να ενεργήσουν ως «άγγελοι φωτός» σχετικά με τις ενέργειες της Ρωσίας και τα κανονικά προνόμια του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής.
Σε απάντηση, στις 3 Σεπτεμβρίου 2024, το Οικουμενικό Πατριαρχείο καταδίκασε έντονα τις ενέργειες της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο δήλωσε ότι στέκεται σε «ακλόνητη υποστήριξη του πολιορκημένου Πατριαρχείου της Αλεξάνδρειας». Ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Ελπιδοφόρος πρόσθεσε: «Με την ολοκλήρωση της Σύναξης των Ιεραρχών του Οικουμενικού Θρόνου, στεκόμαστε ακόμη πιο σταθερά στο πλευρό της Μητέρας μας Εκκλησίας και της κανονικής ηγεσίας Της στον κόσμο.
Όπως έχει δηλώσει ο σεβαστός Οικουμενικός μας Πατριάρχης Βαρθολομαίος, είμαστε ενωμένοι στην υποστήριξη του Μακαριωτάτου Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόδωρου Β’ στην καταδίκη των άδικων και αντικανονικών ενεργειών του Πατριαρχείου Μόσχας στην Αφρική. Η εγκατάσταση ενός Ρώσου Ιεράρχη ως Πατριαρχικού Έξαρχου στο Κάιρο, εντός της ιεράς δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, είναι μια σοβαρή παραβίαση των ιερών κανόνων και προσβολή της ενότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας».
Η εισβολή της Ρωσίας στην Αφρική κινδυνεύει να διασπάσει την Εκκλησία και να σπείρει σύγχυση μεταξύ των πιστών. Οι Άρχοντες του Οικουμενικού Πατριαρχείου στέκονται στο πλευρό του Παναγιωτάτου, του Μακαριωτάτου Πατριάρχη Θεόδωρου και του Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Ελπιδοφόρου καταδικάζοντας αυτές τις ενέργειες κατά της ενότητας της Αγίας Εκκλησίας του Θεού.