Η Ευρώπη και η Ουκρανία μαθαίνουν πόσο λίγο ενδιαφέρονται οι ΗΠΑ, καθώς ο νέος πρόεδρος ευθυγραμμίζεται με τον μεγαλύτερο εχθρό τους
«Σας δόθηκε η επιλογή ανάμεσα στον πόλεμο και την ατίμωση. Επιλέξατε την ατίμωση και θα έχετε πόλεμο».
Το θέμα με τον πόλεμο είναι ότι αναγκάζει τους ανθρώπους να διαλέξουν πλευρά. Και ο Ντόναλντ Τραμπ, όπως φαίνεται σε πολλούς στην Ευρώπη, παίρνει το μέρος του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Επτά ημέρες προεδρικών παρεμβάσεων στη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας έκαναν πραγματικότητα τους εφιάλτες των Ουκρανών και πολλών συμμάχων τους, ανατρέποντας τη διατλαντική σχέση που στηρίζει την ευρωπαϊκή ασφάλεια από το 1945.
Οι πολιτικοί της Ευρώπης αρχίζουν να αντιλαμβάνονται πόσο βαθιά έχει αλλάξει ο κόσμος τους: Πρέπει τώρα να αντιμετωπίσουν μια Αμερική που είναι στην καλύτερη περίπτωση επιφυλακτική και στη χειρότερη εχθρική προς τον παλιό κόσμο που εκπροσωπούν.
Αν υπήρχαν οποιεσδήποτε παρατεταμένες αμφιβολίες σχετικά με την έκταση της προθυμίας του Τραμπ να δημιουργήσει εχθρούς στην Ευρώπη, τις έβαλε τέλος το βράδυ της Τρίτης, όταν κατηγόρησε την Ουκρανία ότι «ξεκίνησε» τον πόλεμο με τη Ρωσία. Μια τόσο απροκάλυπτη περιφρόνηση του γεγονότος της απρόκλητης εισβολής του Πούτιν πριν από τρία χρόνια σόκαρε ακόμη και τους πιο πιστούς φίλους της Αμερικής στην περιοχή.
«Χριστέ μου!», είπε κατ’ ιδίαν ένας Βρετανός κυβερνητικός αξιωματούχος ως απάντηση στο ξέσπασμα του προέδρου.
«Τώρα έχουμε μια συμμαχία μεταξύ ενός Ρώσου προέδρου που θέλει να καταστρέψει την Ευρώπη και ενός Αμερικανού προέδρου που επίσης θέλει να καταστρέψει την Ευρώπη», παρατήρησε τις τελευταίες ημέρες ένας άλλος Ευρωπαίος διπλωμάτης, ο οποίος αρνήθηκε να κατονομαστεί συζητώντας ευαίσθητα θέματα. «Η διατλαντική συμμαχία έχει τελειώσει».
Μετά από σχεδόν τρία χρόνια σταθερής υποστήριξης της αντίστασης της Ουκρανίας υπό την προεδρία του Τζο Μπάιντεν, ο νέος άντρας στον Λευκό Οίκο ξεστομίζει τις ατάκες του Πούτιν. Σε ένα νέο παραλήρημα την Τετάρτη, χαρακτήρισε τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι «δικτάτορα» επειδή δεν προκήρυξε εκλογές και παραδέχτηκε ότι δεν τον ενδιαφέρει και πολύ η έκβαση του πολέμου.
«Αυτός ο πόλεμος είναι πολύ πιο σημαντικός για την Ευρώπη από ό,τι για εμάς», έγραψε ο Τραμπ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Έχουμε έναν μεγάλο, όμορφο ωκεανό ως διαχωρισμό».
Τα συναισθήματα είναι καταστροφικά για τους Ευρωπαίους, αλλά συνάδουν με την εχθρότητα που έχει επιδείξει ο Τραμπ απέναντι στην ήπειρο από τότε που επέστρεψε στην εξουσία.
Στον πρώτο μήνα της επιστροφής του, ο Τραμπ και η ομάδα του ανακοίνωσαν δασμούς, κατακεραύνωσαν επανειλημμένα την ΕΕ ως θεσμό, ξεπούλησαν την Ουκρανία πριν καν ξεκινήσουν οι ειρηνευτικές συνομιλίες, ανακάλεσαν τις ιστορικές αμερικανικές δεσμεύσεις για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και καλωσόρισαν τον Πούτιν πίσω στο διεθνές στερέωμα.
Σε εσωτερικές συζητήσεις στις Βρυξέλλες, ορισμένοι διπλωμάτες διατυπώνουν ευθέως μια ιδέα που κάποτε ήταν αδιανόητη: ότι η αμερικανική ηγεσία βρίσκει κοινό έδαφος με τη Ρωσία στην προσπάθειά της να καταστρέψει την ΕΕ.
«Αγκάθια»
Κατά τη διάρκεια του πρώτου γύρου συνομιλιών μεταξύ της αμερικανικής και της ρωσικής αντιπροσωπείας στη Σαουδική Αραβία την Τρίτη, οι δύο πλευρές συζήτησαν τα «αγκάθια» στη σχέση τους, στα οποία περιλαμβάνονται οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Μόσχα ως απάντηση στον παράνομο πόλεμο.
Μίλησαν για ευκαιρίες μελλοντικής ενεργειακής συνεργασίας και επενδύσεων, την ώρα που η ΕΕ συμφώνησε σε νέο γύρο κυρώσεων κατά της Ρωσίας.
Η νέα πραγματικότητα ανατέλλει στις Βρυξέλλες: Οι ΗΠΑ απλώς δεν είναι με το μέρος μας.
Τα φιλοευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσαν κοινή δήλωση αναγνωρίζοντας την κλίμακα της κρίσης που αντιμετωπίζουν.
Οι ηγέτες του κεντροδεξιού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών, του φιλελεύθερου Renew Europe και των Πρασίνων δήλωσαν: «Η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να βασίζεται πλήρως στις Ηνωμένες Πολιτείες για την υπεράσπιση των κοινών μας αξιών και συμφερόντων». Οι ευρωπαϊκές χώρες πρέπει τώρα να δράσουν επειγόντως για να διασφαλίσουν τη δική τους άμυνα, με περισσότερες δαπάνες για τον στρατό και περισσότερη υποστήριξη για την Ουκρανία, προστίθεται στη δήλωση.
«Η ασφάλεια της Ουκρανίας είναι η ασφάλεια της Ευρώπης», ανέφεραν τα κόμματα. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αναλάβουν άμεση δράση, μαζί με το ΝΑΤΟ και τους ομοϊδεάτες συμμάχους εκτός ΕΕ, για να επενδύσουν σε μια πιο αποτελεσματική και ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας και άμυνας».
Δεν είναι όλοι έτοιμοι να αποδεχτούν την αλλαγή της πραγματικότητας. Αλλού, ιδίως μεταξύ των κομμάτων των οποίων η πολιτική είναι πιο κοντά στην πολιτική του Τραμπ, όπως αυτό που ανήκει στην πρωθυπουργό της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι, υπήρχαν διαφωνίες.
Εκπρόσωπος της ομάδας των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών, στην οποία ανήκει το κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας της Μελόνι, εξήγησε γιατί δεν υπέγραψε την κοινή δήλωση: «Δεν ήμασταν πλήρως ικανοποιημένοι με τη διατύπωση της αξιολόγησης των Ηνωμένων Πολιτειών στο κείμενο … Τώρα είναι η ώρα για ήρεμο, μετρημένο διάλογο και εστίαση σε ρεαλιστικές λύσεις».
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο πρώην πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον, ο οποίος βρίσκεται σε τακτική επαφή με τον Τραμπ, επέμεινε ότι η Ευρώπη αντιδρά υπερβολικά. «Οι δηλώσεις του Τραμπ δεν έχουν σκοπό να είναι ιστορικά ακριβείς, αλλά να σοκάρουν τους Ευρωπαίους για να αναλάβουν δράση», δήλωσε.
Ανώτερος Πολωνός αξιωματούχος υποστήριξε επίσης ότι ο Τραμπ δεν θέλει να εγκαταλείψει το ΝΑΤΟ ή να διχάσει την Ευρώπη. «Θέλει η Ευρώπη να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για την ασφάλειά της για να ενισχύσει το ΝΑΤΟ», δήλωσε ο αξιωματούχος.
Ποιος δεν μιλάει;
Αλλά ακόμη και αν πολλά από τα σχόλια του Τραμπ αποτελούν απλώς τοποθέτηση για μια διαπραγμάτευση, τι ακριβώς διαπραγματεύεται; Προς όφελος ποιου; Και ποια πλευρά αισθάνεται τη μεγαλύτερη πίεση ως αποτέλεσμα; Αυτή τη στιγμή, η Ουκρανία και η Ευρώπη δεν βρίσκονται καν στην αίθουσα διαπραγμάτευσης και αισθάνονται την πίεση, ενώ τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης πανηγυρίζουν.
Σε ένδειξη του πόσο άσχημα έχουν πληγεί οι σχέσεις των ΗΠΑ με την ΕΕ, η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δεν κατάφερε καν να έχει ένα τηλεφώνημα με τον Τραμπ τον πρώτο μήνα της επιστροφής του. Κάθισε με τον αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς στο Παρίσι, αλλά εκείνος δεν την προειδοποίησε ότι ο Τραμπ επρόκειτο να κανονίσει συνομιλίες με τον Πούτιν την επόμενη ημέρα.
Στο Κίεβο, ο Ζελένσκι προσπάθησε αρχικά να προσελκύσει το εμπορικό ένστικτο του Τραμπ ως κτηματομεσίτη, προσφέροντας μερίδιο από τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας, όπως το λίθιο, σε αντάλλαγμα για συνεχή στρατιωτική υποστήριξη. Αυτό φαίνεται ότι γύρισε μπούμερανγκ, με τον Τραμπ να απαιτεί τώρα πρόσβαση στα ορυκτά ως αντίτιμο για τη βοήθεια που έχουν ήδη παράσχει οι ΗΠΑ.
Έκτοτε, η άμεση στοχοποίηση του προέδρου της Ουκρανίας από τον Τραμπ έχει ενταθεί. Σε μια κίνηση που πολλοί Ευρωπαίοι φοβούνται ότι θα μπορούσε να υπονομεύσει τις προοπτικές για μια σταθερή δημοκρατία στην Ουκρανία και να παίξει στα χέρια της Ρωσίας, ο Τραμπ πιέζει για γρήγορες εκλογές για την απομάκρυνση του Ζελένσκι.
Οι Βρετανοί νομοθέτες παραμένουν αισιόδοξοι ότι η λεγόμενη ειδική σχέση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ θα αντέξει. Ο πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ θα μεταβεί στην Ουάσινγκτον την επόμενη εβδομάδα για να συναντηθεί με τον πρόεδρο.
Κυβερνητικοί αξιωματούχοι στο Λονδίνο προσπάθησαν επίσης να αντιμετωπίσουν τον Τραμπ ως έναν «συναλλακτικό» πολιτικό και ήλπιζαν ότι δεν θα ήθελε μια κακή συμφωνία για την Ουκρανία στην οποία θα φαινόταν ότι είχε χάσει από τη Ρωσία.
Η αλήθεια είναι ότι η ιδέα του Τραμπ για μια κακή συμφωνία μπορεί να είναι πολύ διαφορετική από εκείνη της Ευρώπης, εάν διαπραγματεύεται για λογαριασμό της δικής του εκδοχής της Αμερικής – και όχι για τα συμφέροντα της ουκρανικής και της ευρωπαϊκής ασφάλειας.
Ο James Nixey, διευθυντής Ρωσίας-Ευρασίας στη δεξαμενή σκέψης Chatham House στο Λονδίνο, δήλωσε ότι ο Τραμπ και η ομάδα του δεν φαίνεται να διαπραγματεύονται με τον Πούτιν από «αντιπολιτευτική» στάση.
«Η πραγματικότητα είναι ότι αυτή η σημερινή φουρνιά Ρεπουμπλικανών θεωρεί τη Ρωσία και τους Ουκρανούς κατά κάποιο τρόπο ισότιμους», είπε. «Υπάρχει ένας τρόπος αντιμετώπισης της Ρωσίας που δεν είναι στρατιωτικός ή επιθετικός και αυτός είναι να δώσουμε στη Ρωσία όλα όσα θέλει. Και ίσως είναι αρκετά προετοιμασμένοι να το κάνουν αυτό».
Αν, όπως ολοένα και περισσότερο φοβούνται οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, η διατλαντική συμμαχία έχει τραυματιστεί θανάσιμα, πόσο άσχημα θα μπορούσε να γίνει;
Ο Πούτιν έχει φιλοδοξίες να προχωρήσει πολύ πέρα από την Ουκρανία και να επεκτείνει τον εδαφικό έλεγχο της Ρωσίας σε ένα κομμάτι της Ανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της Βαλτικής που αποτελούσαν παλαιότερα μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, δήλωσε ο Nixey.
Όσον αφορά τη σχέση των ΗΠΑ με την Ευρώπη, ο Τραμπ έχει ήδη διατυπώσει την ιδέα της πιθανής χρήσης στρατιωτικής βίας για να αποκτήσει τον έλεγχο της Γροιλανδίας, μιας πλούσιας σε ορυκτά δανικής επικράτειας που βρίσκεται στρατηγικά στην Αρκτική. Αυτή η εξωφρενική ιδέα εγείρει την προοπτική μιας πιθανής ένοπλης σύγκρουσης μεταξύ δύο ιδρυτικών μελών του ΝΑΤΟ.
Η δεύτερη θητεία του Τραμπ είναι μόλις ενός μηνός. Στην εναρκτήρια ομιλία του στις 20 Ιανουαρίου, δήλωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι «ένα αναπτυσσόμενο έθνος» που θα «επεκτείνει ξανά την επικράτειά μας». «Τίποτα δεν θα σταθεί εμπόδιο στο δρόμο μας επειδή είμαστε Αμερικανοί», είπε ο Τραμπ. «Το μέλλον είναι δικό μας και η χρυσή εποχή μας μόλις ξεκίνησε».
Οι Stefan Boscia, Jan Cienski, Nicholas Vinocur και Jamie Dettmer συνέβαλαν στη σύνταξη αυτής της έκθεσης.
