«Οι των Αποστόλων πρωτόθρονοι, και της Οικουμένης διδάσκαλοι, τω Δεσπότη των όλων πρεσβεύσατε, ειρήνην τη οικουμένη δωρήσασθαι, και ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος»
Η 29η Ιουνίου αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες εορτές της Ορθοδόξου και Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, αφιερωμένη στη μνήμη των κορυφαίων Αποστόλων, Πέτρου και Παύλου. Οι δύο αυτοί Άγιοι δεν ήταν μόνον σημαντικά πρόσωπα της πρώτης Εκκλησίας, αλλά και θεμέλιοι λίθοι της πίστεως, σύμφωνα με την μακραίωνη Παράδοση. Η κοινή εορτή τους δεν αποτελεί απλώς μια επέτειο μαρτυρίου, αλλά μία πανηγυρική αναγνώριση του ενιαίου αποστολικού χαρακτήρα της Εκκλησίας.
Ιστορικό Πλαίσιο της Εορτής
Η εορτή των Αγίων Πέτρου και Παύλου θεμελιώνεται στην Παράδοση, η οποία υποστηρίζει ότι οι δύο Απόστολοι μαρτύρησαν στην Ρώμη κατά την βασιλεία του Νέρωνος, περί το 64–67 μ.Χ. Παρ’ ότι δεν μαρτυρείται σαφώς ο κοινός θάνατός τους στην Καινή Διαθήκη, η εκκλησιαστική Παράδοση και τα γραπτά του 2ου αιώνος (π.χ. Ειρηναίος Λυώνος) τους παρουσιάζουν ως μάρτυρες της πίστεως εν Ρώμη.
Η επίσημη καθιέρωση της εορτής πιθανολογείται στον 3ο–4ο αιώνα, όταν ο χριστιανισμός έπαψε να είναι διωκόμενος και αναπτύχθηκε η λειτουργική λατρεία και η τιμή προς τους μάρτυρες. Η κοινή εορτή των δύο κορυφαίων Αποστόλων εδραιώθηκε ως σύμβολο ενότητας και αποστολικής διαδοχής.
Θεολογικό Νόημα της Εορτής
Αποστολική ενότητα μες την ποικιλομορφία
Οι Άγιοι Πέτρος και Παύλος αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικές αφετηρίες στην εκκλησιαστική οδό:
- Ο Πέτρος ήταν μαθητής του Κυρίου από την αρχή της δημόσιας διακονίας Του.
- Ο Παύλος εκλήθη απόστολος μετά την Ανάσταση, ως καρπός θείας εμφανίσεως.
Καίτοι διαφορετικοί στην προέλευση και το ύφος, η Εκκλησία τους ενώνει στην κοινή αποστολή του Ευαγγελίου και στην ομολογία Χριστού μέχρι θανάτου.
Σύμβολα πίστεως
- Ο Πέτρος συμβολίζει την πίστη, την σταθερότητα, την θεσμική ασφάλεια της Εκκλησίας («εσύ είσαι ο Πέτρος και πάνω σ’ αυτήν την πέτρα θα χτίσω την εκκλησία μου και οι πύλες του Άδη δε θα μπορέσουν να την κατανικήσουν» – Ματθ. 16,18).
- Ο Παύλος είναι ο θεολόγος του σταυρού, ο απόστολος των εθνών, ο ανήρ της αποκαλύψεως.
Η κοινή τους εορτή υπενθυμίζει ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία υφίσταται ως σύζευξη πίστεως και λόγου, παράδοσης και ανακαίνισης, ιεραρχίας και χαρίσματος.
Λειτουργική Παράδοση της Εορτής
Προετοιμασία: Νηστεία των Αποστόλων
Η Νηστεία των Αγίων Αποστόλων αρχίζει τη Δευτέρα μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων και διαρκεί μέχρι και την 28η Ιουνίου. Το μήκος της μεταβάλλεται κάθε χρόνο, ανάλογα με την ημερομηνία του Πάσχα. Είναι μία αρχαία νηστεία, μαρτυρούμενη από Πατέρες όπως ο Αθανάσιος ο Μέγας και ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων.
Ακολουθία και Ύμνοι
Η ακολουθία της εορτής είναι πανηγυρική:
- Ύμνοι υψώνουν τους Αποστόλους ως «Τους φωστήρας τους μεγάλους της Εκκλησίας…»,
- Το απολυτίκιο της Εορτής «Οι των Αποστόλων πρωτόθρονοι, και της Οικουμένης διδάσκαλοι…» τονίζει την κοινή πρωτοκαθεδρία τους.
Πνευματικά Διδάγματα
- Μαρτυρία μέχρι τέλους: Και οι δύο Απόστολοι απέδειξαν ότι η αλήθεια της πίστεως αξίζει να μαρτυρηθεί με αίμα.
- Μετάνοια και ανακαίνιση:
- Ο Πέτρος αρνήθηκε τον Χριστό τρεις φορές, αλλά μετενόησε.
- Ο Παύλος ήταν διώκτης της Εκκλησίας, αλλά επέστρεψε με όλη του την ύπαρξη.
- Η εορτή τους διδάσκει ότι ουδείς άξιος εκ φύσεως· η χάρις μεταμορφώνει.
- Ενότητα μες στη διαφορά: Το έργο τους δείχνει ότι η εκκλησιαστική πορεία δεν είναι ομοιομορφία, αλλά συντονισμός εν Αγίω Πνεύματι.
Αναπαραστάσεις και Σύμβολα
Στην ορθόδοξη εικονογραφία:
- Ο Πέτρος κρατεί κλείδας (σύμβολο της εξουσίας του «δεσμείν και λύειν»),
- Ο Παύλος κρατεί βίβλο (σύμβολο θεολογίας).
- Συχνά εικονίζονται ασπαζόμενοι· ενίοτε και να κρατούν την Εκκλησία αναμεταξύ τους.
Η Ευρύτερη Εκκλησιαστική Σημασία
Στην Ορθόδοξη Παράδοση, το ήμισυ της εκκλησιαστικής χρονιάς (από τα Χριστούγεννα έως την εορτή των Αποστόλων) σφραγίζεται από την θεοφάνεια, την ανάσταση, και τέλος, από την αποστολή του Πνεύματος στον κόσμο – που κορυφώνονται στην εορτή Πέτρου και Παύλου.
Για τη Δύση (Ρώμη), η εορτή έχει και εκκλησιολογική διάσταση: ο Πέτρος ως πρώτος επίσκοπος Ρώμης, ο Παύλος ως ένδοξος μάρτυρας εκεί, αναγνωρίζονται ως προστάτες του Παπικού Θρόνου.
Η εορτή των Αγίων Πέτρου και Παύλου δεν είναι μόνον επέτειος μαρτυρίου, αλλά μία λειτουργική ομολογία ότι η Εκκλησία είναι αποστολική, καθολική, ενωμένη μέσα στην πίστη, την μετάνοια και την ιεραποστολή.
Σε μία εποχή ατομικισμού και διαίρεσης, οι Πέτρος και Παύλος υπενθυμίζουν ότι η ενότητα δεν είναι σύμπτωση χαρακτήρων, αλλά αντίδραση αγάπης και χάριτος.
